Trong thời đại công nghệ số, mã QR (Quick Response Code) đã trở thành công cụ hữu ích trong đời sống hàng ngày. Từ việc thanh toán, đặt hàng trực tuyến đến các chiến dịch quảng cáo, mã QR xuất hiện khắp nơi vì sự tiện lợi của nó. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rằng mã QR đang trở thành công cụ mà các đối tượng xấu sử dụng để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản. Vậy vì sao quét mã QR lại dẫn đến việc bị mất tiền? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.
1. Mã QR là gì và cơ chế hoạt động như thế nào?
Mã QR là một loại mã vạch hai chiều được thiết kế để lưu trữ thông tin và có thể được đọc bằng camera hoặc các ứng dụng quét mã QR. Khi bạn quét mã QR, thiết bị của bạn sẽ đọc thông tin được mã hóa và thực hiện các hành động tương ứng như mở trang web, tải ứng dụng hoặc thực hiện giao dịch thanh toán.
Cơ chế hoạt động của mã QR dựa trên việc chuyển đổi thông tin sang dạng đồ họa mà máy quét có thể hiểu. Điều này khiến mã QR trở thành công cụ linh hoạt, dễ sử dụng, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu bị khai thác sai mục đích.
2. Vì sao quét mã QR lại dễ bị lừa đảo?
2.1. Dễ tạo mã QR giả
Mã QR rất dễ tạo chỉ với vài thao tác đơn giản bằng các công cụ trực tuyến miễn phí. Điều này khiến các đối tượng xấu có thể tạo mã QR chứa liên kết độc hại hoặc mã hóa thông tin giả mạo nhằm mục đích lừa đảo. Ví dụ:
- Mã QR dẫn đến trang web giả mạo (phishing) nhằm đánh cắp thông tin cá nhân.
- Mã QR chứa mã độc hại, cài đặt phần mềm gián điệp trên thiết bị của bạn.
- Mã QR giả mạo dẫn đến tài khoản thanh toán của kẻ lừa đảo.
2.2. Người dùng ít cảnh giác
Nhiều người dùng thường quét mã QR mà không kiểm tra nguồn gốc hoặc nội dung trước khi thực hiện các bước tiếp theo. Điều này tạo cơ hội cho kẻ gian lợi dụng sự chủ quan để thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản.
2.3. Ẩn giấu thông tin thật
Mã QR không cho phép người dùng kiểm tra trước thông tin mà nó chứa. Điều này có nghĩa là bạn không thể biết liệu mã QR đó dẫn đến trang web an toàn hay trang web lừa đảo cho đến khi bạn quét mã.
2.4. Gắn mã QR giả vào các địa điểm công cộng
Kẻ lừa đảo thường dán mã QR giả chồng lên mã QR thật tại các địa điểm như nhà hàng, quán cà phê, hoặc cây ATM. Khi người dùng quét mã, họ vô tình truy cập vào các liên kết lừa đảo hoặc chuyển tiền vào tài khoản của đối tượng xấu.
3. Các hình thức lừa đảo qua mã QR phổ biến
3.1. Lừa đảo thanh toán trực tuyến
Kẻ gian tạo mã QR chứa thông tin tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử của chúng, sau đó giả danh nhà cung cấp dịch vụ yêu cầu người dùng thanh toán.
3.2. Đánh cắp thông tin cá nhân
Một số mã QR được thiết kế để dẫn người dùng đến các trang web yêu cầu nhập thông tin cá nhân như số CMND/CCCD, thông tin ngân hàng hoặc mật khẩu. Các trang web này thường có giao diện tương tự các trang web uy tín, khiến người dùng dễ bị mắc lừa.
3.3. Cài đặt phần mềm độc hại
Khi quét mã QR, bạn có thể vô tình tải về ứng dụng chứa mã độc, dẫn đến việc thiết bị của bạn bị kiểm soát từ xa hoặc bị thu thập dữ liệu trái phép.
3.4. Chiếm đoạt tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử
Một số mã QR dẫn đến trang yêu cầu liên kết tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử với tài khoản của kẻ lừa đảo, từ đó chúng có thể thực hiện các giao dịch trái phép.
4. Làm thế nào để tránh bị lừa đảo khi quét mã QR?
4.1. Kiểm tra nguồn gốc mã QR
- Chỉ quét mã QR từ các nguồn đáng tin cậy, chẳng hạn như website chính thức của doanh nghiệp hoặc tài liệu in ấn do doanh nghiệp cung cấp.
- Không quét mã QR từ các tờ rơi không rõ nguồn gốc hoặc mã QR dán tại nơi công cộng.
4.2. Sử dụng phần mềm quét mã QR an toàn
- Cài đặt các ứng dụng quét mã QR có tích hợp tính năng cảnh báo liên kết độc hại.
- Kích hoạt tính năng bảo mật trên trình duyệt hoặc điện thoại để phát hiện các trang web không an toàn.
4.3. Kiểm tra thông tin trước khi thực hiện giao dịch
- Khi quét mã QR để thanh toán, hãy kiểm tra kỹ thông tin người nhận trước khi xác nhận.
- Tránh nhập thông tin cá nhân hoặc tài khoản ngân hàng vào các trang web lạ dẫn từ mã QR.
4.4. Không chia sẻ mã OTP hoặc thông tin bảo mật
- Kẻ lừa đảo thường yêu cầu người dùng cung cấp mã OTP hoặc thông tin bảo mật sau khi quét mã QR. Tuyệt đối không cung cấp các thông tin này cho bất kỳ ai.
4.5. Cảnh giác với các dấu hiệu bất thường
- Nếu mã QR dẫn đến trang web có giao diện lạ hoặc yêu cầu thông tin nhạy cảm, hãy dừng ngay việc sử dụng.
- Báo cáo cho cơ quan chức năng nếu phát hiện mã QR giả mạo hoặc lừa đảo.
5. Vai trò của các tổ chức và cá nhân trong việc ngăn chặn lừa đảo mã QR
5.1. Tăng cường nhận thức cộng đồng
Các tổ chức và cơ quan truyền thông cần đẩy mạnh tuyên truyền về các nguy cơ liên quan đến mã QR và cách phòng tránh.
5.2. Ứng dụng công nghệ bảo mật
Các doanh nghiệp nên sử dụng mã QR động, tức là mã QR thay đổi nội dung định kỳ, để giảm nguy cơ bị sao chép hoặc giả mạo.
5.3. Thắt chặt quản lý tại nơi công cộng
Chính quyền địa phương và các doanh nghiệp cần thường xuyên kiểm tra và thay thế các mã QR tại nơi công cộng để đảm bảo chúng không bị lợi dụng.
5.4. Người dùng chủ động bảo vệ mình
Người dùng cần trang bị kiến thức về bảo mật thông tin và thói quen kiểm tra kỹ trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào qua mã QR.
Mã QR là một công cụ tiện lợi trong đời sống hiện đại, nhưng nếu không cảnh giác, chúng ta có thể dễ dàng trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo. Để bảo vệ tài sản và thông tin cá nhân, hãy luôn kiểm tra nguồn gốc mã QR, sử dụng phần mềm bảo mật và tránh thực hiện giao dịch qua các mã QR không rõ ràng. Với sự phối hợp giữa người dùng, doanh nghiệp và các cơ quan chức năng, các hình thức lừa đảo qua mã QR sẽ dần được kiểm soát và ngăn chặn hiệu quả hơn.
